Hansı xalqların dilində hansı sözlər daha çoxdur? - 616 dil araşdırıldı

Avstraliyalı alimlər Kanadada danışılan inuit dillərindən biri olan inuktitut dilində qarın təsviri üçün ən çox sözün olduğunu təsdiqləyiblər. Lakin "qar lüğəti” baxımından zəngin olan təkcə şimal dilləri deyil: qarı təsvir edən sözlərin sayına görə ilk iyirmiliyə yapon və şotland dilləri də daxil olub.

Defakto.az Qaynarinfo-ya istinadən xəbər verir ki, tədqiqat "Proceedings of the National Academy of Sciences” jurnalında  dərc olunub.

Alimlər, həmçinin, müəyyən bir dil üçün ən məşhur anlayışları təyin etməyə və ya konkret anlayış üçün ən çox söz olan dili tapmağa imkan verən onlayn alət də hazırlayıblar.

Tədqiqatçılar 616 dünya dili üzrə 1574 ingilis dilindən tərcümə edən lüğət bazası toplayaraq, fərqli dillərdə hansı anlayışların daha çox təsvir olunduğunu araşdırıblar.

Kompüter təhlilinin köməyi ilə alimlər müəyyən sözlərin lüğətlərdə təkrar olunma tezliyini müqayisə edərək nəticəyə gəliblər ki, müxtəlif dillərin leksikası tez-tez mədəni xüsusiyyətləri əks etdirir.

Tədqiqatçılar elmi ədəbiyyatda əvvəldən təsvir edilmiş 163 dil-semantik əlaqəni yoxlayıblar və əksəriyyəti təsdiqlənib.

Məsələn, monqol dilində atlarla bağlı çoxlu söz var: arğamaq ("gözəl yüyənli at”) və ya çödörlöh ("ata buxov atmaq”). Yapon dilində isə dad və vəzifələrlə bağlı çoxlu leksik elementlər var, hindidə isə sevgi ilə bağlı.

Alman dilində pivə ilə, fiji dilində balıqla, maori dilində isə qıjı ilə bağlı çoxlu söz var.

Tədqiqatın ən maraqlı suallarından biri "qar üçün onlarla söz” ifadəsi ilə bağlı olub. Bu ifadə inuit dillərinə dair uzun illərdir mövcud olan, "eskimosların böyük lüğət mifologiyası” adlandırılan iddiaya əsaslanır.

Lakin alimlər bildirirlər ki, bu iddia həqiqətə uyğundur: 616 dil arasında inuktitut (Şərqi Kanada inuktitutu) qarla bağlı ən çox leksik vahidə malikdir. Bu dildə, məsələn, kikalukpok ("bərk qarda yeriyərkən çıxan səs”) və apingaut ("ilk qar”) kimi sözlər var.

Qarla bağlı ən çox sözə malik olan iyirmi dil sırasına Alyaska dilləri ilə yanaşı yapon və şotland dilləri də daxil olub. Məsələn, şotland dilində doon-lay ("güclü qar yağışı”), feughter ("gözlənilmədən yağan yüngül qar”) və fuddum ("ara-sıra yağan qar”) kimi sözlər var.

Eyni zamanda leksik zənginlik coğrafi iqlimlə həmişə uyğun gəlmir. Məsələn, Cənubi Afrikada yağıntılar azdır, lakin bu bölgənin dilləri – nyanca, şona və East Taa – yağışla bağlı çoxlu sözə malikdir.

East Taa dilində bu sözlərin çoxu yağıntının ritualları ilə bağlıdır. Məsələn, lábe ||núu-bâ – göy gurultusuna yağış üçün edilən hörmətli müraciət formasıdır,|qába isə yağış çağırmaq üçün edilən rituallı su səpməkdir.

Tədqiqat zamanı, həmçinin, qoxularla bağlı çoxlu leksik elementlərə malik olan dillər də aşkarlanıb. Məsələn, marşallı dilində jatbo ("nəmişik parça qoxusu”), meļļā ("qan qoxusu”) və aelel ("əllərdə və ya qabda qalmış balıq qoxusu”) sözləri var.

Bununla belə, tədqiqat müəllifləri vurğulayırlar ki, təhlil yalnız lüğətlərdəki sözlərin sayına əsaslanır və ona görə də qəti nəticələr çıxarmaq tezdir.

Alimlər məqsədlərinin yalnız potensial dil-mədəni əlaqələri ortaya qoymaq olduğunu bildirir və müəyyən dillərlə bağlı stereotiplərdən çəkinməyə çağırırlar.